Katyń 1940

Ferenc Orsós. Patolog z Katynia

Instytut Pamięci Narodowej opublikował właśnie trzeci, ostatni tom "Mordu w lesie katyńskim" - polskiego przekładu prac Specjalnej Komisji Śledczej Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej. Pracowała w latach 1951 - 1952, a od nazwiska jej przewodniczącego - kongresmena Raya Johna Maddena ze stanu Indiana - jest nazywana w skrócie Komisją Maddena. Fundamentem jej dzieła były relacje i dokumenty uczestników międzynarodowej Komisji Lekarskiej, dokonującej ekshumacji ciał polskich oficerów pod koniec marca 1943 r. Przewodniczącym komisji był profesor Ferenc Orsós z Węgierskiej Akademii Nauk.

11 kwietnia 1943 r. niemiecka agencja prasowa Transocean nadała komunikat o odnalezieniu w Lesie Katyńskim zwłok 10 tys. polskich oficerów. 13 kwietnia 1943 r. informacje te powtórzyło Radio Berlin. Stało się jasne, że znaleziono "zaginionych" Polaków z obozu w Kozielsku. Ponieważ tereny Smoleńszczyzny znajdowały się wtedy pod okupacja niemiecką, 17 kwietnia polski rząd w Londynie zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie sprawy. MCK uzależnił swoja zgodę od otrzymania odpowiedniej prośby od wszystkich zainteresowanych stron, a więc również Związku Sowieckiego. Taka prośba oczywiście nie nadeszła.

Niemcy, którym zależało na nagłaśnianiu zbrodni komunistycznych, postanowili zawieźć do Katynia ekspertów - lekarzy medycyny sądowej z krajów wolnych od wpływów sowieckich. Leonardo Conti - Naczelny Lekarz III Rzeszy zaprosił poprzez służby dyplomatyczne do Berlina 12 specjalistów. Byli to: dr Reimond Speleers z Belgii, dr Marko Markow z Bułgarii, dr Helge Tramsen z Danii, dr Arno Saxén z Finlandii, dr Vincenzo Mario Palmieri z Włoch, dr Herman Maximilien de Burlet z Holandii, dr François Naville ze Szwajcarii, dr František Hájek z Czech, dr Alexandru Birkle z Rumunii, dr František Šubik ze Słowacji oraz profesor Ferenc Orsós z Węgier. Ostatni z wymienionych cieszył się w tym gronie bezsprzecznie największym autorytetem.

Urodził się 22 sierpnia 1879 r. w Temeszwarze (dzisiejsza Timișoara w zachodniej Rumunii). W 1903 r. ukończył studia medyczne w Budapeszcie a od 1906 r. był głównym prosektorem i ekspertem w medycynie sądowej w Peczu. Podczas I wojny światowej przebywał w niewoli rosyjskiej na Syberii. Tam rozpoczął prace nad swoją - unikalną wtedy - metodą badania daty zgonu na podstawie pośmiertnych zmian soli wapniowych wewnątrz czaszki. Jego praca naukowa i tysiące wykonanych autopsji sprawiły, że w 1928 r. został członkiem Węgierskiej Akademii Nauk. W 1943 r. był naukowcem o międzynarodowym autorytecie i jedynym profesorem medycyny sądowej na Węgrzech. Nic więc dziwnego, że eksperci ww. międzynarodowej komisji zgodnie wybrali go na swojego przewodniczącego.

Z Berlina uczeni udali się drogą lotniczą do Smoleńska a stamtąd, autobusem dotarli 28 kwietnia 1943 r. do Katynia, przystępując natychmiast do pracy. Postawili przed sobą 3 zadania:

- identyfikację zwłok;

- określenie przyczyny śmierci;

- określenie możliwie dokładnej daty śmierci.

Każdy z nich otrzymał 2 asystentów i protokolanta. Lekarze komisji dokonywali sekcji zwłok, wymieniając się obserwacjami i wnioskami. Analizowali rzeczy osobiste znalezione w mundurach, rozmawiali również z Rosjanami, którzy byli świadkami transportów przywożących polskich oficerów do lasku katyńskiego. Niezmiernie przydatna okazała się tutaj biegła znajomość języka rosyjskiego, nabyta przez Ferenca Orsósa w czasie I Wojny Światowej.

Iwan Kriwozercew (w czapce), świadek Zbrodni Katyńskiej w rozmowie z Międzynarodową Komisją Lekarską w kwietniu 1943 r. w Katyniu. Trzeci od prawej profesor Ferenc Orsós

Świadkami prac węgierskiego uczonego byli lekarze (m.in. dr Marian Wodziński, ekspert medycyny sądowej z Uniwersytetu Jagiellońskiego) i laboranci Komisji Technicznej Polskiego Czerwonego Krzyża, która działała w Katyniu do 7 czerwca 1943 r., pod kierunkiem sekretarza generalnego Zarządu Głównego PCK Kazimierza Skarżyńskiego.

Z inicjatywy prof. Orsósa, przeanalizowano nawet nasiona sosen, rosnących na miejscach pochówków, wykazując, że Rosjanie przesadzili je tam z innego miejsca 3 lata wcześniej. Ponadto na ciałach ofiar ujawniono pchnięcia czterograniastymi bagnetami, których w 1940 r. używali jedynie sowieci. Wyniki prac zostały zebrane i udokumentowane w protokole, stworzonym w niemieckim Instytucie Medycyny Sądowej w Smoleńsku 30 kwietnia 1943 r. Jego głównym autorem był Ferenc Orsós. Protokół jednoznacznie stwierdzał, że wszystkie zgony nastąpiły w kwietniu i maju 1940 r., wskutek strzału w potylicę. Oznaczało to sowieckie sprawstwo zbrodni.

Uczeni z międzynarodowej komisji powrócili na początku maja do Berlina, gdzie wręczyli ww. protokół Leonardo Conti`emu. 4 maja 1943 r. protokół został opublikowany w niemieckiej prasie i poszedł w świat. Dotarł również do polskiego rządu. Kompletny dorobek komisji upubliczniono we wrześniu 1943 r. w Berlinie pt. Amtliches Material zum Massenmord von Katyn wraz z innymi materiałami dotyczącymi zbrodni (m.in. spisem zidentyfikowanych zwłok). Po powrocie do Budapesztu, prof. Orsós złożył szczegółowe sprawozdanie oraz inne dowody zbrodni (m.in. czaszkę jednego z zamordowanych oficerów), które zostały zdeponowane w skarbu Głównego Węgierskiego Banku Kredytowego. 3 miesiące później, profesor Ferenc Orsós wraz z doktorem Alexandru Birkle z Rumunii wziął udział w analogicznej komisji, badającej ofiary zbrodni NKWD w Winnicy na Ukrainie z lat 1937-1938. Według najnowszych ustaleń, wśród zamordowanych było ponad 3 tysiące Polaków ("Operacja polska" NKWD). Podobnie jak w przypadku komisji katyńskiej, wyniki prac ekshumacyjnych w Winnicy zostały opublikowane przez Niemców w sprawozdaniu pt. Amtliches Material zum Massenmord von Winniza.

W grudniu 1944 r., prof. Orsós w obawie przed zbliżającą się armią sowiecką (a za nią - NKWD) wyjechał z Budapesztu do Niemiec. Sowieccy "wyzwoliciele" ukradli dokumenty katyńskie profesora, wywożąc je do Moskwy. Specjalna jednostka NKWD poszukiwała go od lutego 1945 r., jako rzekomego zbrodniarza wojennego. 15 sierpnia 1945 r. został rozstrzelany oficer węgierskiego lotnictwa i ruchu oporu - Zoltán Miko, który poznał świadectwa Orsósa. Z kolei ks. Béla Varga, wielki przyjaciel Polaków został uprowadzony przez NKWD do jednej z will w Kispest i przesłuchiwany na temat Katynia i prof. Orsósa. Został uwolniony dopiero na wieść, że został posłem do węgierskiego Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego.

W 1952 r., Ferenc Orsós wraz z innymi członkami międzynarodowej komisji - Helge Trajsenem z Danii, Vincenzo Mario Palmieri z Włoch, Francois Naville`m ze Szwajcarii oraz Eduard Miloslavićem z Chorwacji poddał się przesłuchaniu przez Specjalną Komisję Śledczą Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej, zwaną od nazwiska jej przewodniczącego Komisją Maddena. Jego zeznania, podobnie jak wykonane przez niego prace ekshumacyjne i badania w 1943 r., miały (i mają nadal) olbrzymie znaczenie dla poświadczenia prawdy o Zbrodni Katyńskiej.

Profesor Ferenc Orsós zmarł w 1962 r. w Moguncji.

Bibliografia

Katyń w dokumentach Kongresu USA, Pelplin 2003.

Kisielewski T., Katyń: zbrodnia i kłamstwo, Poznań 2008.

Koperski F., Naoczni świadkowie Katynia, kresy24.pl [dostęp: 17.04.2020]

https://kresy24.pl/lektura-na-weekend-naoczni-swiadkowie-katynia/

Mord w lesie katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952, T. 1, Warszawa 2017[dostęp: 17.04.2020] file:///C:/Users/w7/Desktop/Cmentarze/Mord_w_lesie_katynskim_tom1_wersja_elektroniczna.pdf

Mord w lesie katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952, T. 2, Warszawa 2018.

Pelle J., Fajvédő és munkaszolgálatos orvosok, neokohn.hu [dostęp: 17.04.2020]

https://neokohn.hu/2019/08/30/fajvedo-es-munkaszolgalatos-orvosok/

Thuroczy G., Misjudgment at Nuremberg, nybooks.com [dostęp: 17.04.2020]

https://www.nybooks.com/articles/1994/03/24/misjudgment-at-nuremberg-2/