Wajs Bronisław
Wrzesień 1939 r.
N. 3.
Zd[uńska] Wola.
N. 10
Kartofelki [?]
Nd. 17.
Duży sad świetnie jabłka, wieś - d[obry] obiad.
Pn. 18.
Marsz na Łuck – złe wiadomości – do Włodzimierza.
Wt. 19
Nad Bugiem – niedoszła przeprawa – Włodzimierz.
Śr.20
Włodzimierz – niewola - marsz.
Cz. 21
Spanie w rowie przy szosie – marsz.
Pt. 22
Spanie na rżysku przy stole. Marsz. Spanie na ornie roli przy szosie.
Sb. 23,
Łuck.
N. 24
Łuck.
Pn. 25
Łuck
26.
Łuck – godz. 1 wyjazd kol[eją]
Śr. 27
Wagon na wchód – jazda na Równe.
Cz. 28
Rewizja w Kryspienie i dalsza jazda na wschód Szepetówka – nocleg w koszarach.
PT. 29
Szepetówka rewizja i rejestracja – wyjazd na wschód.
Sb. 30.
Wagon i dalej na wschód – postój na st[acji] Koziatyn.
Październik 1939r.
N. 1.
W nocy postój w Kijowie i dobry kapuśniak w szkole. Godz. 8. Rano dalej na wschód.
Pn. 2
Dalej w kierunku Moskwa – godz. 2 obiad w Briańku
Wt. 3.
Moskwa – cały dzień postój w wagonie bez jedzenia – 1-szy śnieg i zimno, noc straszna wag[onie].
Śr. 4
Jazda z Moskwy na południe bez jedzenia – zimno – fasunek – chleb i konserwa.
Cz.5
Jazda w dalszym ciągu – obiad godz. 12 w Bałujcie (?) – postój do godz. 3 rano.
Pt. 6
Kupiańsk – postój – Puszki[no -?] godz. 7. Dalsza jazda w nieznane bez jedzenia.
Sb. 7.
Postój cały dzień na nieznanym przystanku. Godz. 16 marsz 3 km, zimno.
N. 8
[Ra]no 2 szklanki herbaty i chleb. Noc – postój w tym miejscu. Niedziela rano mycie się po 8 dniach. Wciąż bez jedz[enia].
Pn. 9
Przejazd kolejką na kwatery. Stary piękny klasztor zbudzony w 1917 r., położony na pięknym wzgórzu. Brak wody 43 ludzi w b[ardzo] małym pokoju.
Wt. 10
Siedzimy cały dzień na kwaterach na podłodze. Chce się jeść. Śniadanie o godz. 10. Czekamy na obiad o godz. 15.30.
Śr.11
Śniadanie – zupa z soczewicy. Obiad o godz. 15. 1-szy raz (…) z kaszy jaglanej z kapustą. Kolacja – kipiatok bez chleba.
Cz. 12
Nic nowego. Śniadanie, obiad i kol. Identycznie jak 11 bm.
Pt. 13
Sprawa bez zmian. Cos zrobili z obiadem. Wszyscy latają ze sraczką. Przez noc byłem 5 razy.
Sb. 14
Bez zmian. Latanie ustało. Golenie strzyżenie.
[z lewej strony na marginesie kalendarzyka dopisek: „Od dn. 9 do 14 Gorodok Potywski Łagier]
N. 15
Dyżurny. Zamiatan.[ie] i palenie torfem w piecach. Śniadanie – zupa z peluszki, obiad z kaszy jag[lanej].
Pn. 16
Śniadanie i obiad – zupa z peluszki. Pościłem cały dzień – żołądek nawalił. Sraczka okropna.
Wt. 17
Piękna pogoda (…) żarcie bez zmian.
Śr. 18
Kuchnie objął (…) kolega. Porcje te same. Jedz[enie] trochę lepsze. Bania
Cz. 19.
Porcje bez zmian chude i małe.
Pt. 20
Kopane latryny i budowanie prycz. Pada śnieg.
Sb. 21.
Bez zmian. Fasowanie i dzielenie machorki (50 gr paczka na 10-ciu).
N.22
Co za rarytas. O jak dobrze, że ja nie palę. Kapelan, wspólna modlitwa, łzy godz. 10 -11.
Pn. 23.
Pranie bielizny Kebsz pod. [?] Uczta – udało mi się ściągnąć z wozu bolszewickiego kilka kartofli i upiec w popiele.
Wt. 24.
Nic specjalnego. Fasowanie oleju do chleba.
Śr.25
Mycie podłogi bolszewikom. Obiad o godz. 19. Pogoda straszna deszcze cały dzień. [Pod datą 24 i 25 dopisano z boku]: Wiadomości o utworzenie protek.[toratu].
Cz.26.
Pogoda słoneczna – ciepło. Śniadanie o godz.15. Obiad o godz. 20.
Pt. 27
Zbiórka o godz. 7. Jakieś sprawdzanie. Nic nowego. Dr Gondek zmarł. Żołądek mi nawala.
Sb. 28
Pogoda słoneczna – ciepło. Post ścisły ze względu na żołądek.
N. 29
Ambulatorium – dezynteria. Latarnia w dalszym ciągu i post ścisły.
Pn.30
Sraczka jak jasny gwint. Na szczęście na śniadanie manna, którą odgrzałem sobie na obiad.
Wt.31
Sraczka nadal. Dieta w dalszym ciągu – chleb pieczony na blasze – gorzką herbata.
Listopad 1939 r.
Śr. 1.
Godz. 4.30 pobudka. Godz. 7 wymarsz z Gorodoka. Godz. 12 na stacji Tołkino. Godz. 16 odjazd w nieznane.
Cz.2.
Godz. 7 w Briańsku i o godz. 9 śniadanie – kapuśniak i kasza. Godz. 13.30. Odjazd w kierunku Moskwy. Godz. 21 w Kozielsku.
Pt.3
Okropny całonocny marsz 8 km na nowe kwatery. Rewizja – bania – walka o prycze, sienniki i koc. Strasznie nerwowy dzień.
Sb. 4 .
Stałe zmiany i przenoszenia się z pryczy na pryczę. Życie lepsze.
N. 5
Spot[kałem]. Inż. Lissnera. Nabożeństwo o godz. 13. 1-sza zbiórka i 1 pluskwa. Fasowanie cukier, herbata (…) machorka i zapałki.
Pn.6
Śniadanie godz. 12. Pęcak. Obiad : godz. 18 jak zwykle 2 dania : kapuśniak i pęcak na gesto.
Wt.7
Święto w ZSRR. 22-ga rocznica rewolucja (…) Nadzieja na kiełbasę i w ogóle coś lepszego zawiodły,
Śr.8
2 święto w ZSRR. Strawa już gorsza. Wieczorem przedstawienie dzieci i kino.
Cz.9.
3-cie święto w ZSRR. Wiadomość o zamachu na Hitlera w Monachium.
Pt.10
Nic nowego prócz wiadomości latrynowych. Rejestracja cały dzień.
Sb.11.
Nabożeństwo krótkie „Boże coś Polskę” i „Jeszcze Polska nie zginęła”. Kino wieczorem – Puszkin.
N. 12.
O godz. 8 -mej Masza św. w piwnicy. Furmański „Rom” karykatury do książki pamiątkowej. Godz. 12.30 modlitwa niedzielna. Wieczorem kino.
Pn. 13
Zupy gorsze. Klub czynny. Próba chóru i wieczorem występy solowe.
Wt.14
Śniadanie godz. 11 – zupa na rybie – świństwo. Obiad godz. 17 woda i trochę kaszy. Dr Rybus, kino.
Śr.15
Podałem adres do domu chorążemu Szymańskiemu, który miał jechać do Łodzi.
Cz.16
Wiadomości przygnębiające. Wyjazd na razie nieaktualny. Pęcherz nie trzyma[,] mokro.
Pt. 17
Grochówka na śniadanie i na obiad (...) tylko rzadka. Przyjechała grupa ofic[erów] z Szepietówki przez Starobielsk.
Sb. 18
Wiadomości pesymistyczne. Hologreber. Bielizna wciąż mokra.
N.19
Msza św. o godz. 6.00 w naszym baraku 1. Od 20 bm. Wolno pisać 1 list na 30 dni.
Pn.20
Dr Słomczak ranny jest w Starobielsku. Wysłałem 1-szy list do domu. Fasowanie cukru i herbaty.
Wt.21
Pkt. Wołoszyn przyrzeczoną forsę nie dał, kreci. Kategorycznie nie odmówił[;] już nie poruszę tej sprawy więcej.
Śr.22
Cały dzień byłem w domu przy Celince.
Cz.23.
W niewoli 1-sza znaleziona krowa [wesz] w koszulce. Bania i wszy w bani. Chleb niewypieczony jak glina.
Pt.24.
Znalazłem znowu jedną wszę w koszulce. Rozpoczyna się zima. Pada śnieg i bierze mróz.
Sb.25
Polowanie na wszy bez rezultatu. Bielizna brudna prać nie można bo zimno.
N. 26
Polowanie na wszy negat[ywne]. Nastąpił przesyt wiadomości latrynowych o wyjeździe.
Pn. 27
Ambulatorium, pęcherz. Skrobanie kartofli w kuchni. Kino.
Wt. 28
Polowanie na wszy – pozytywne 1 większa. Ambulatorium – brak lekarstwa.
Śr. 29.
Urodziny. Lekarstwa jeszcze nie otrzymałem. Prowokacja w kinie. Gwizdanie i wyjście z kina[1]
Cz.30
Szczepienie przeciw durowi brzusznemu. Plotki o wyjeździe potęgują się. Odprawa w sprawie protestu.
Grudzień 1939 r.
Pt. 1.
Wojna z Finlandią. Fasowanie: cukier, machorka, herbata i zapałki. Pieczenie sucharów z chleba.
Sb. 2.
Plotki wyjazdowe. W skicie powiesił się chor. Zakrzewski – depresja.
N. 3
Nabożeństwo. Fotografia w 2 pozach, profil i na wprost. Bania. Otrzymaliśmy pierwszą bieliznę. Wiadomości medium.
Pn. 4
Zł. 400 - otrzymałem od kpt. Wołoszyna. Dr Mogilnicki wygłosił pogadankę „Uśmiech dziecka” – cudnie.
Wt.5
3 kaszy. Pęcherz się poprawił. Czuje się lepiej. Na śniadanie kasza na gęsto.
Śr.6
3 kaszy. 2-gie szczepienie przeciw durowi brzusznemu. Obiad zupa z pęcaku i pęcak na gęsto.
Cz. 7
3 kaszy. Włosy postrzyżone nożyczkami od manicure Kisiel kg. Rb. 7.40. Inż.. Eiger – contra Gandhi (…) [?]
Pt. 8
2 kaszy. Roraty g. 4 z katakumb (…) „Małpi gaj” „Dom maniaków” „Blok po wszą”, „Cyrk”.
Sb. 9
3 kaszy. „Plac nędzy”, „Indyjski Grobowiec”, „Agencja Jop”, 2-ch księży ze „Skitu” do tiurmy za wspólną modlitwę.
N.10
3 kaszy. Modlitwy wspólne zabronione, jak również gry w karty i pogadanki. Padają stale deszcze – błot.
Pn.11
3 kaszy i na śniadanie ryba smażona. Cukier po 4.20 za kg. Plotki fantastycz[ne]
Wt.12
2 kaszy i zupa pomidorowa z makaronem. Zmiana pogody na mróz. [Za] Ruble do złotych 20 żądają.
Śr.13.
3 kaszy. Za Rb. złotych 13 (…) dostał 13 dni tiurmy. Za zelówki trzeba płacić 12 Rb. Kg słoniny 28. Nie można dostać.
Cz.14
Kg cukru 4.20 Rb. 3 kaszy. Woda Ulrichsowi na głowę z puł[?]. Wiadomości radiowe ze świata: Liga Narodów. Armia (…) na wschodzie. Kombryk – Imbryk[2]
Pt. 15.
3 kaszy. Piękna pogoda. Praca za drutami wieczorem. Mordobicie w baraku między inż. Eigerem i X. przy stupajkach. Z miejsca obaj do tiurmy na trzy dni.
Sb.16
2 kaszy i zupa z makaronem. 15° mrozu.
N.17
10 minut skupienia o godz. 10. 2 kaszy i zupa rosół z makaronem. Egierski do Schreiblera – Kup. [?]
Pn. 18
Ryba goto[wana] i kasza – śniadanie obiad kasza na gęsto i zupa – rosół z makaronem. Złudzenia wyjazdowe pryskają.
Wt.19
Śniadanie – makaron z sosem. Obiad: zupa z makaronem i kaszą na gęsto. Ofic. zabił psa i obdzierał ze skóry. Przyłap. i zamknięto?[3]
Śr.20
Strawa jak z poprzedniego dnia. Dr Lipski z Łodzi zmarł na dyzenterię. Komendant 4 komp[ani]. Dr Zyblewski z Brześcia. Ks. Ziółkiewski zamknięty do tiurmy na 7 dni – święta.
Cz. 21
Na pogrzeb Lipskiego pojechali do Kozielska. Dr Mogilnicki (…)
Pt.22.
Dr Szyld. Zawieja śnieżna i zimno. Dr Rybus – pogawędka. 2 razy woda z makaronem i 1 raz kasza na gęsto.
Sb. 23.
Śledzie i ryba. Zakaz śpiewania kolęd. Dziwny nerwowy ruch i przygotowania. Transport dwudziestu kilku[4]. Wigilia, życzenia, sałatka.
N.24
Zupa i ryby – rano. Obiad zupa z makaronem i kasza na gęsto. „Wieczór Wesoły” wys. [?] „Rom” Furmański. Recheński.
Pn.25
Hernes i Lobo. Jak 24[-go] tylko do kaszy – gulasz. Wieści wyjazdowe. List wysłany do domu.
Wt.26
Dr Mogilnicki – Kriegspapa. Lista na województwa. Dr Szarecki – pierwsza karta z W-wy: niem[ieckiego] zaboru.
Śr.27.
Rano makaron z sosem. Obiad zupa z makaronem i kasza na gęsto.
Cz.28
Zupa z kaszy. Obiad – zupa z makaronem i kasza z gulaszem. Mróz siarczysty. Kpt Siwicki (…) fuj koniec.
Pt.29
Chiflerski – list z Łodzi. Makaron z sosem. Zupa z makaronem i ryba got[owana]. Dr Kamański (?) fuj koniec.
Sb. 1,5 śledzika na śniadanie. Obiad zupa z makaronem. Żarcie coraz gorsze.
[dalsze chronologiczne notatki prowadzone są od początku kalendarzyka w uaktualnionych odpowiednio dla roku 1940 rubrykach roku 1939.]
Styczeń 1940
1.
Nowy Rok. Wesołek.
2.
2 razy grochówka – woda. Przeniesienie ze Skitu do n[aszego] obozu [ludzi z terenu] okup[acji] niem[ieckiej]. Mróz.
3.
2 razy grochówka – woda i kasza manna. Brak pasty do butów. Już 3 tyg[odnie] buty nie czyszczone.
4.
Rano 2 łyżki kaszy – manny słona jak siarka. Obiad pierdzi – zupka. Janiszewski z wojewódz. (…)
5
Rano ryba smażona na zimno słona jak siarka. Obiad pierdzi – zupka. Podział na zabory.
6.
[Zabór] Niemiecki – do nas [,] CCCR [sic] do Skitu. Rano pierdzi – zupka, obiad 2 x.
7.
Śniadanie zupka nie wiem z czego. Obiad : pierdzi – zupka. Mróz 54° [?]. Cywilów zza drutów wywiezione.
8.
Strawa coraz gorsza. Nie otrzymaliśmy jeszcze (…) za 1/1 rb. Rano zupa (…) zupa z makaronem.
[brak jednej strony maszynopisu. Notatki od 9 stycznia do 21 lutego 1940 r. ]
21- 22.
600 listów, ja nie. Rano – kasza manna. Obiad makaron (…). Mróz zwolnił.
23.
Rano – zupa i kilki. Obiad kapuśniak i kasza. Z żołądkiem lepiej Józkiewi (…)
24.
Rano – kasza obiad - kapuśniak i kasza. Zmarł por. Nowakowski z War[szawy].
25.
Skupień do ambulatorium na grypę. Rano zupa z mąki. Obiad kapuśniak i kasza 1.000 listów ja nic.
26.
Lissner kartka od siostry. Rano zupa z kluseczek. Obiad kasza i kapuśniak. Mróz z wichurą zimno.
27.
Rano – zupa kasza. Obiad zupa z kaszy i kaszy. Bez zmian. Job cichszy.
28.
Rano – zupa z makaronem. Obiad kapuśniak i makaron. 700 listów a ja nic.
29
Rano – zupa. Obiad zupa z makaronem i kasza. Imieniny Furmańskiego. Skupień wrócił z ambulatorium.
Marzec 1940 r.
1.
Rano – zupa z kaszy. Obiad – zupa z makaronem i kasza. Dzień oddycha
2.
Rano – zupa z kaszy i kilki. Obiad zupa z makaronem. Dezynfekcja I bloku. Okropny dzień. Chleb w piecu (…)
3.
Rano – zupa z kaszy. Obiad z makaronem i kasza. Cały dzień śnieg pada.
4.
Rano – zupa z kaszy. Obiad – zupa z suszonych kartofli i kasza. Imieniny: Kazimierz Janiszewskiej i Garduła.
5.
Rano – zupa kasza na rybie śmierdzącej. Obiad kapuśniak i kasza. 1200 listów a ja nic i nic. Śnieżyca.
6, 7.
Rano – zupa kasza obiad kapuśniak i kasza. Rozprawa z dr Tabędzkim o kipiatok. Furmańskiego do latryny. Rozmowa z bol[szewikami] o cenach w Kozielsku. Rano zupa z kaszy. Obiad – kapuśniak i kasza
8.
Rano – zupa z kaszy. Obiad zupa z kaszy i kasza. Sędzia Szymański, a kpt. Smoleński z 28 pp [pułku piechoty] walizka koc itd.
9.
Rano – zupa z kaszy. Obiad zupa z makaronem i kasza. Ogień na strychu w I bloku.
10.
Pakowanie się i panika. Ogień ugaszono. Rano – zupa z kaszy. Obiad – kapuśniak i kasza.
11.
Rano – zupa z kaszy. Obiad kapuśniak i kasza. Pogorzelski z Węgloboku przy pryczy vis à vis.
12.
Rano – zupa z kaszy. 20° mrozu. Obiad – kartoflanka z suszonych kartofli i kasza. Talony do pisania listów.
13.
Rano – wiadomości pokoju miedzy CCCR [sic] a Finlandią. Odwilż – ciepło 1-szy dzień wiosna. Rano – kasza. Obiad kapuśniak z kartofl.
14.
Rano – zupa z kaszy. Obiad – kartoflanka i kasza. Kpt. Kras(…) i sny.
15.
Rano – zupa z kaszy i śledzik[,] obiad – kartoflanka i kasza. Inż. Jan Holc. Hernes i inni. Wysłałem 4-ty list do Celi. 300 listów, ja nic.
16.
Rano – zupa z mąki i śledź. Obiad– zupa z kaszy i kasza.
17.
Otrzymałem kasrtke od Celi z 20.02.40 r. i list od Franka z 18.02.40 r. Pierwsze wiadomości. Rano – kartoflanka i śledź. Obiad zupa z kaszy i kasza.
18.
W obozie huczy w sprawie indywidualnych wyjazdów do państw neutralnych. Rano kasza. Obiad – kartoflanka i kasza.
19.
Rano kartoflanka. Obiad kartoflanka z makaronem i kukurydza nieugotow[ana]. Żołądek nawalił, bóle.
20.
Rano – zupa kasza i śledź. Obiad – kasza i kasza. Pogoda piękna, ale zimno, mrozy od 20°.
21.
Rano – zupa z kaszy. Obiad – zupa z kaszy i kasza. Do odstąpienia ciotka [?] za porcję cukru i śledzia.
22.
Rano – zupa z kaszy i śledzia. Obiad – zupa z makaronem i kasza z kukurydzą. Pierwsze opalenie.
23.
Rano – zupa z kaszy nieugotowanej i śledź. Obiad – zupa z kaszy i kasza. Bania z upadkami.
24 – 25.
Rano – 2 łyżki kaszy na gęsto. Obiad – zupa z makaronem i kasza z gulaszem. Poranek w „Grobowcu Indyjskim”, wieczorem w pierwszym bloku. Skrzypce zrobione przez inż. z pryczy. Rano zupa z kaszy i śledź. Obiad zupa z kaszy i kasza.
26.
Rano – zupa z kaszy i pół śledzia. Obiad – zupa z makaronem i kasza. Radio nieczynne. Wiadomości żadnych.
27.
Rano – zupa z kaszy. Obiad – nieśmiertelny kapuśniak i kasza. 700 listów[,] z Łodzi dostał Zalasik. Wiadomości z kraju okropne i różne. Triebe dostał kartkę.
29.
Rano – kasza na gęsto. Obiad – kapuśniak i kasza. Wiadomości z Łodzi o podziale miasta na północ – Żydzi, południe – Polacy.
30.
Rano kasza na gęsto i śledź. Obiad – zupa z kaszy i kasza. 600 listów. Dla mnie paczka. Wydana będzie jutro.
31.
Rano – zupa z kaszy. Obiad zupa z kaszy i kukurydza. Odebrałem paczkę wysł[aną] 3.01.40 r. Ciepłe kalesony, koszula, szalik i skarpetki, torebka pierników (…)
Kwiecień 1940 r.
1.
Wdzieliłem dwie zupy (20) i było po zabawie. Dwie chusteczki do nosa. Rano zupa z kaszy i pół śledzia. Obiad zupa z kukurydzy i kasza.
2
Felieton Furmańskiego o Łodzi na podstawie wiadomości z listów. Rano kasza na gęsto. Obiad – zupa z kaszy i kasza.
3.
Rano – kasza na gęsto i śledź. Obiad – zupa z kaszy i kasza. Zabrano transport 74 do wyjazdu. Wielki ruch w obozie.
4.
Ks. W. zginęła. Rano kasza na gęsto. Obiad – kasza zupa i kasza. Transporty odchodzą.
5.
Rano – zupa z kaszy. Obiad – zupa z kaszy i śledź. Transporty odchodzą. Wyjechali Westerski, Wołoszyn.
6.
Rano – kasza na gęsto i śledź. Obiad – zupa z kaszą i kasza. Cały Skit wrócił do nas.
7.
Rano zupa z kaszy i śledź. Obiad – zupa z pęcaku i kasza. Poszedł transport 110. 3 generałów. Pytanie – dokąd?
8.
Rano – zupa z kaszy i śledzie. Obiad – zupa z kaszy i kasza. Transport c-a 300 odszedł. Pojechał Zalasik.
9.
Rano – kukurydza na gęsto i śledź. Obiad – kartoflanka i kasza. Transport c-a 500. Dr Szyld. Niemcy zajęli Danię.
10.
Rano – śledzie. Obiad kartoflanka i kukur. Przerwa w transporcie. Niemcy desant w Norwegii.
11
Wyjechali z Kozielska z obozu: Wajs, Ulrichs i Skupień. 12 godz. wag. więzienne 19.30 odjazd z Kozielska – dokąd?
12
Wagony więzienne dla skazańców zakratowane. Bez jedzenia i wody. W przedziale 1x2 – 6 nas wojennoplennych. Postój w Smoleńsku. Godz. 22 zupa z kaszy już zimna.
[1] Obiecany film chciano zastąpić odczytem na temat warunków życia w ZSRS. Jeńcy opuścili salę kinową.
[2] Przezwisko komendanta obozu (kombriga).
[3] Prawdopodobnie chodzi o zakatowanego przez oficerów NKWD psa, którym opiekowali się jeńcy i który nienawidził sowieckich mundurów.
[4] W przeddzień Wigilii wywieziono dwudziestu kilku jeńców – przede wszystkim duchownych różnych wyznań.