Polski Cmentarz Wojenny w Bykowni
Lokalizacja
Bykownia to dawna wieś na Ukrainie, ok. 20 km na wschód od centrum Kijowa. W 1923 r. została włączona w obręb miasta.
Ekshumacje
Las w Bykowni to miejsce pochówku ok. 120 tysięcy ofiar komunizmu na Ukrainie, głównie z konca lat 1934 - 1939. Ciała ofiar rozstrzelanych w kijowskich więzieniach przywożono tu nocą, ciężarówkami albo używając miejscowej linii tramwajowej. Władze sowieckie przeprowadzały tam kilkukrotne ekshumacje w celu zacierania śladów i usunięcia przedmiotów, które pozwoliłyby na identyfikację narodowościową. Dopiero w 1989 r. przyznano, że są tam ofiary NKWD z lat 1937 - 1938.
W maju 1994 r. zastępca szefa Służby Bezpieczeństwa niepodległej już wtedy Ukrainy, generał Andrej Chomicz, przekazał zajmującemu się sprawą katyńską polskiemu prokuratorowi Stefanowi Śnieżce wykaz akt 3435 obywateli RP aresztowanych w zachodnich obwodach Związku Sowieckiego. Po analizie historycznej dokumentu stwierdzono, iż jest to wykaz osób przekazywanych w 1940 r. z poszczególnych więzień do dyspozycji NKWD w Kijowie, w celu stracenia. Spis ten nazwano potocznie „Ukraińską Listą Katyńską”. Jest na niej ponad 700 oficerów WP, w tym 7 generałów, 26 pułkowników i 46 podpułkowników; blisko 800 policjantów i funkcjonariuszy Straży Więziennej. Wśród ofiar cywilnych znalazło się 174 prawników (w tym dwóch sędziów Sądu Najwyższego), ponad 100 urzędników (w tym wicewojewoda wołyński), 19 starostów i wicestarostów, 10 prezydentów i wiceprezydentów miast oraz 11 burmistrzów. Zamordowano również 6 senatorów i 6 posłów różnych partii.
Polskie prace ekshumacyjne na cmentarzysku w Kijowie-Bykowni rozpoczęły się w październiku 2001 r. kiedy rozpoczęła działalność ekspedycja Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu pod przewodnictwem prof. Andrzeja Koli. Działając na zlecenie Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przebadała wszystkie 210 jam grobowych, indentyfikując 70 spośród nich jako wyłącznie polskie, znajdujące się w oddzielnej strefie powierzchni pochówków. Archeolodzy z Torunia prowadzili ekshumacje od 15 października do 3 listopada 2001 r., od 7 lipca do 30 września 2006 r., od 31 lipca do 30 września 2007 r., od 10 kwietnia do 30 czerwca 2011 r. oraz od 22 czerwca do 22 lipca 2012 r. W wyniku prac odkryto szczątki 1994 zamordowanych Polaków, wydobyto ponad 5 tysięcy należących do nich przedmiotów. Polskie ofiary ustalono ze 100 proc. pewnością dzięki analizie antropologicznej oraz m.in. metodycznemu liczeniu fragmentów odzieży, w tym butów. Wskutek dewastowania grobów "ekshumacjami" w latach 70 - tych i 80 - tych, udało się zidentyfikować polskim archeologom tylko 9 osób z ww. Ukraińskiej Listy Katyńskiej.Wszystkie polskie szczątki pochowano uroczyście w jednym miejscu, położonym w centrum Polskiego Cmentarza Wojennego.
Budowa
28 listopada 2011 r. prezydent RP Bronisław Komorowski i prezydent Ukrainy Wiktor Janukowicz wmurowali akt erekcyjny pod budowę Polskiego Cmentarza Wojennego w Bykowni, czwartego spośród tzw. cmentarzy katyńskich. Wraz z aktem erekcyjnym w ziemię w Bykowni wkopano urny z ziemią z Katynia, Kozielska, Ostaszkowa, Miednoje, Starobielska, Charkowa i Warszawy. Prace budowlane wykonały firmy: UNIBEP i Zakład Kamieniarski Furmanek według projektu rzeźbiarza Marka Moderau i architekta Roberta Głowackiego.
Opis
Przy wejściu na teren cmentarza znajduje się pomnik z napisem: Bykowniańskie Mogiły. Pomnik przedstawia postać jednej z ofiar na tle rozłupanego głazu z datą 1937. W lesie, obok siebie, usytuowane są dwie części cmentarza, po lewej ukraińska, z pomnikiem pośrodku, ścianą na której umieszczono nazwiska ofiar, piramidą zwieńczoną krzyżami oraz część polska. Na teren polskiej kwatery wchodzi się między dwoma pylonami o łagodnie ściętych wierzchołkach, na których znajdują się orzełki wojskowe. Poniżej ich umieszczono inskrypcje. Na bruku pomiędzy nimi napis w języku polskim i ukraińskim: POLSKI CMENTARZ WOJENNY. Na środku cmentarza znajduje się plac z ołtarzem i ścianą z pęknięciem stylizowanym na krzyż. Cała ściana pokryta jest nazwiskami zamordowanych Polaków.
Przed ołtarzem, od wejścia po lewej stronie umieszczono kurhan pokryty kostką, po jego bokach na końcach krzyża inskrypcja, order Virtuti Militari i krzyż kampanii wrześniowej oraz inskrypcja: Tu spoczywają obywatele Rzeczpospolitej Polskiej, którzy ma mocy decyzji najwyższych władz ZSRR z 5 marca 1940 r. zostali zamordowani w więzieniu wewnętrznym NKWD w Kijowie. Szczątki ofiar zostały odnalezione podczas prac archeologicznych w latach 2001, 2006, 2007, 2011, 2012. Obok kurhanu stoją pylony z symbolami religii: katolickiej, prawosławnej, judaizmu i islamu. Pomiędzy nimi zawieszono dzwon z inskrypcją. Wzdłuż wybrukowanej alejki okalającej cmentarz umieszczone są tablice epitafijne upamiętniające zamordowanych obywateli II RP.
Otwarcie
Uroczyste otwarcie cmentarza odbyło się 21 września 2012 r. W uroczystości wzięli udział m.in. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski, prezydent Ukrainy Wiktor Janukowicz, szef Kancelarii Prezydenta Jacek Michałowski, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Stanisław Koziej, biskup polowy Wojska Polskiego Józef Guzdek , Sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzej Kunert, prezes Zarządu Federacji Rodzin Katyńskich Izabella Sariusz-Skąpska, ministrowie oraz rodziny ofiar. W czasie uroczystości odbył się apel poległych, trzykrotnie rozbrzmiała salwa honorowa. Wieńce złożyli m.in. prezydent Bronisław Komorowski, minister kultury Bogdan Zdrojewski i minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak.
Jednocześnie otwarta została też część ukraińska, na której spoczywają ofiary NKWD, zamordowane podczas stalinowskiego terroru w latach 30 - tych XX wieku, w tym również Polacy.
